Historia regionu

 

Pierwsi, trudniący się rolnictwem stali osadnicy pojawili się w Jordanowie w okresie 5000-4500 lat przed naszą erą. Był to początek młodszej epoki kamienia (zwanej również neolitem), epoki, podczas której nastąpiły wielkie przemiany w sposobie życia i eksploatacji środowiska naturalnego. Podstawą gospodarki stały się wówczas uprawa ziemi i hodowla zwierząt, zaś łowiectwo i zbieractwo w mniejszym już znacznie niż poprzednio stopniu służyły zdobywaniu pożywienia.

Opanowano wiele nowych umiejętności zakresu rzemiosła, takich jak garncarstwo, tkactwo czy doskonała obróbka kamienia. Ludzie zakładali stałe osady o zabudowie złożonej z domostw o konstrukcji słupowej, towarzyszących im jam gospodarczych i palenisk. Wokół osad uprawiano niewielkie poletka. Podstawowym narzędziem do tej uprawy były kamienne motyki, znacznych nieraz rozmiarów. Surowiec do ich wyrobu czerpano ze złóż nefrytu i serpentynitu w okolicach Jordanowa i u stóp Ślęży.

Najstarsi rolnicy Jordanowa, podobnie jak cała ludność neolityczna dorzecza Odry i Wisły, przybyli tu z południa - najprawdopodobniej z dorzecza Dunaju, obszaru, gdzie pod wpływem impulsów z Bliskiego Wschodu przemiany gospodarcze i kulturowe następowały niezwykle szybko. Pierwsi przedstawiciele nowych prądów na ziemi jordanowskie to ludność kultury ceramiki wstęgowej rytej. W jamie gospodarczej na terenie piaskowni odkryto ponad 100 fragmentów naczyń tej kultury. W garncarstwie dominowały wówczas naczynia w kształcie wycinka kuli, zdobione grupami linii rytych. Ludność tej kultury w swoich zajęciach gospodarczych używała narzędzi wykonanych z krzemienia, amfibiolitu oraz z surowców pochodzenia organicznego: kości i rogu. W jamie kultury ceramiki wstęgowej rytej odkryto również ułamki kości zwierzęcych. Ich skład dowodzi wyraźnej przewagi ówczesnej hodowli bydła domowego (Bos taurus domest). Bardzo mało jest tu natomiast szczątków zwierząt łownych np. jelenia.

W okresie środkowego neolitu (ok. 3500-3000 lat przed naszą erą) przybywa do Jordanowa następna fala ludności z południa, wywodząca się z ugrupowania kultur lendzielsko-polgarskich. Ludność ta w zakresie kultury materialnej, a zwłaszcza garncarstwa reprezentowała lokalną specyfikę, dlatego też nazwana została grupą lub kulturą jordanowską. Z osady i cmentarzyska, zlokalizowanych w pobliżu piaskowni w Jordanowie pochodzi wiele zróżnicowanych form ceramiki: dwuuche amfory, półkuliste czarki, puchary na pustych nóżkach, wazy. 

owierzchnię niektórych z nich zdobił ornament zaplatanych linii rytych, czy dołków wykonanych stempelkiem. Narzędzia wykonywano nadal z krzemienia różnych gatunków kamienia oraz kości i rogu. Pojawia się także po raz pierwszy umiejętność obróbki metalu. Wyroby z miedzi to wyłącznie biżuteria będąca synonimem bogactwa i prestiżu właścicieli. Zmarłych chowano wówczas w grobach płaskich, w pozycji skurczonej "do snu", wyposażając ich w pożywienie, umieszczane w naczyniach ustawianych wokół głowy. Naczynia o charakterystycznym lejkowatym kształcie szyjki znaleziono również na terenie piaskowni w Jordanowie. Do przedstawiciela ludności tej kultury należał także kamienny toporek z guziczkowatym obuchem, użytkowany w pracach gospodarczych (np. w ciesiołce) lub też będący oznaką władzy. Najbardziej jak dotąd spektakularnym odkryciem na terenie Jordanowa jest znalezisko dokonane w 1925 roku. W pobliżu jamy osadniczej ludności kultury pucharów lejkowatych znaleziono gliniane naczynie w kształcie barana. Naczynie to jest jednym z najstarszych wizerunków religijnych, wyrazem kultów zwierzęcych, panujących na terenie Europy w okresie neolitu. Zwierzęta w neolicie stanowiły również ofiary zakładzinowe. W pobliżu grzbietu barana jordanowskiego odkryto połowę noża krzemiennego i fakt ten pozwala przypuszczać, że przed założeniem domostwa dokonano tu symbolicznego uboju.

U schyłku środkowego neolitu oraz w późnej fazie tej epoki przybywają do Jordanowa przedstawiciele kultury amforkulistych oraz kultury ceramiki sznurowej. W jednej z jam na terenie żwirowni odkryto około 12 naczyń zasobowych do przechowywania produktów sypkich (np. zboża), czy płynów (wody, mleka). 

Naczynia te o dość znacznych rozmiarach miały charakterystyczne dla kultury amfor kulistych baniaste brzuście i maleńkie uszka. Niektóre z nich były zdobione ornamentem odciskanego sznura. W jamie znaleziono również narzędzia krzemienne oraz kości zwierzęce. Na ich podstawie możemy stwierdzić, jakie zmiany nastąpiły w strukturze hodowli od początków neolitu. Widać bowiem bardzo wyraźnie, że u schyłku neolitu hodowano w Jordanowie mniej bydła, a więcej świń (Sus scrofa), a także niewielką ilość owiec (Ovis aries). Mięso zwierząt łownych nie stanowiło nadal podstawy pożywienia.

Nosiciele kultury ceramiki sznurowej (faza późna) zawitali do Jordanowa w poszukiwaniu wysokogatunkowych złóż kamienia, użytkowanych do produkcji charakterystycznych dla tej kultury toporów bojowych. Osadnictwo "sznurowców" - najmłodszych przedstawicieli neolitu na ziemi jordanowskiej nie miało charakteru stałego, nie stwierdzono bowiem żadnych obiektów osadniczych, lecz wyłącznie pojedyncze pochówki szkieletowe, wyposażone w naczynia (np. pucharek doniczkowaty) oraz kamienny topór bojowy z obniżonym obuchem.

Przedstawiciele kultury unietyckiej osiedlili się w Jordanowie na terenie dzisiejszej piaskowni. Tutaj również powstało cmentarzysko, skąd pochodzi grób ze skurczonym pochówkiem, wyposażonym w kolię z kółek brązowych.

Nieco później, w starszym okresie brązu, w wytwórczości metalurgicznej zachodzą daleko idące zmiany. Zmiany te, polegające nie tylko na pojawieniu się oryginalnych stylów zdobniczych lecz również odmiennej morfologii zabytków, nastąpiły pod wpływem impulsów z południowego- zachodu, ze środowiska kultur mogiłowych. W Jordanowie pojawiają się pierwsi przedstawiciele wykształconej z tego środowiska kultury przedłużyckiej około 1400 roku przed naszą erą. Ludność tej kultury znana jest przede wszystkim z bogatego asortymentu wyrobów brązowych, odkrywanych w skarbach lub na cmentarzyskach płaskich lub kurhanowych. 

Na cmentarzyskach tych spotykano również bardzo interesujące relikty architektury grobowej w postaci obstaw i kręgów kamiennych, drewnianych trumien i konstrukcji w typie "Domu Zmarłych". W Jordanowie, na cmentarzysku użytkowanym od starszego okresu epoki brązu po wczesną epokę żelaza, odkryto groby szkieletowe w obstawach kamiennych, wyposażone w wyroby brązowe. Są to głównie szpile służące do spinania szat lub jako oznaki władzy i bogactwa. Zwraca uwagę fakt, że w ornamentyce tych zabytków pojawia się często model słońca lub wirującej gwiazdy. Jest to świadectwem rozwijających się wówczas kultów solarnych. Prawdziwy przełom w zakresie kultury duchowej następuje w okresie wykształcenia się kultury łużyckiej. Ludność tej kultury prowadziła osiadły tryb życia.